-
1 tantum
tantum adv. [tantus], so much, so greatly, to such a degree, so far, so long, so: id tantum abest ab officio, ut, etc., so far: rex tantum auctoritate eius motus est, ut, etc., N.: tantumque ibi moratus, dum, etc., so long, L.: ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit.—With an adj., so: nec tantum dulcia, quantum Et liquida, V.: iuventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae, H.— Only so much, so little, only, alone, merely, but: tantum monet, quantum intellegit, only so much: tantum in latitudinem patebat, quantum, etc., Cs.: notus mihi nomine tantum, H.: excepit unum tantum: unum flumen tantum intererat, Cs.: unum defuisse tantum superbiae, L.—With non, only not, very nearly, almost, all but: cum vineae tantum non iam iniunctae moenibus essent, L.; cf. tantum non cunctandum nec cessandum esse, only there must be no delay (where non belongs not to tantum but to the verb), L.: dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur, L.—With quod, only, just, but just, a little before, hardly, scarcely: tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt; cf. tantum quod extaret aquā (where quod belongs not to tantum, but to the verb), L.— Just, only now (poet.): Serta tantum capiti delapsa, V.—In the phrase, tantum quod non, only that not, nothing is wanting but: tantum quod hominem non nominat.* * *so much, so far; hardly, only -
2 tantum
[st1]1 [-] tantum, n. de tantus (pris comme adv.): - [abcl][b]a - autant, tant. - [abcl]b - seulement, ne... que...[/b] - da mihi alterum tantum: donne-m'en deux fois autant. - tantum... quantum: autant... que. - tantum abest ut... ut...: tant s’en faut que... que, au contraire... - tantum abest ut me amet ut contra me oderit: bien loin de m'aimer, il me hait. - tantum abest ut scribi contra nos nolimus, ut id etiam maxime optemus, Cic. Tusc. 2, 4: bien loin de vouloir qu'on n'écrive pas contre nous, c'est même ce que nous souhaitons le plus. - non tantum... sed etiam...: non seulement... mais encore... - tantum quod: - [abcl]a - à peine, pas tout à fait. - [abcl]b - si ce n'est que, à cela près que. - tantum quod rure redieram: à peine étais-je revenu de la campagne. - tantum quod oriente sole, Suet.: presque au lever du soleil. - tantum non: presque, peu s'en faut, sur le point. - tantum non cecidit, Ter.: il a failli tomber. - summissa voce, tantum ut judices audiant: d'une voix baissée, juste pour se faire entendre des juges. [st1]2 [-] tantum, n. de tantus: - [abcl][b]a - une aussi grande quantité de, autant de, tant de. - [abcl]b - autant (et pas davantage), si peu de.[/b] - tantum aquae quantum vini: autant d'eau que de vin. - tantum scribo: je n'en écris pas davantage. - haec mihi tantum dixit: il s'est contenté de me dire cela. - tantum est (dans la conversation): c'est tout, rien de plus.* * *[st1]1 [-] tantum, n. de tantus (pris comme adv.): - [abcl][b]a - autant, tant. - [abcl]b - seulement, ne... que...[/b] - da mihi alterum tantum: donne-m'en deux fois autant. - tantum... quantum: autant... que. - tantum abest ut... ut...: tant s’en faut que... que, au contraire... - tantum abest ut me amet ut contra me oderit: bien loin de m'aimer, il me hait. - tantum abest ut scribi contra nos nolimus, ut id etiam maxime optemus, Cic. Tusc. 2, 4: bien loin de vouloir qu'on n'écrive pas contre nous, c'est même ce que nous souhaitons le plus. - non tantum... sed etiam...: non seulement... mais encore... - tantum quod: - [abcl]a - à peine, pas tout à fait. - [abcl]b - si ce n'est que, à cela près que. - tantum quod rure redieram: à peine étais-je revenu de la campagne. - tantum quod oriente sole, Suet.: presque au lever du soleil. - tantum non: presque, peu s'en faut, sur le point. - tantum non cecidit, Ter.: il a failli tomber. - summissa voce, tantum ut judices audiant: d'une voix baissée, juste pour se faire entendre des juges. [st1]2 [-] tantum, n. de tantus: - [abcl][b]a - une aussi grande quantité de, autant de, tant de. - [abcl]b - autant (et pas davantage), si peu de.[/b] - tantum aquae quantum vini: autant d'eau que de vin. - tantum scribo: je n'en écris pas davantage. - haec mihi tantum dixit: il s'est contenté de me dire cela. - tantum est (dans la conversation): c'est tout, rien de plus.* * *Tantum, Aduerbium. Plin. Seulement, Tant seulement.\Tantum opinor, Hortensi, ad hanc causam non accederent. Cic. Je pense que simplement, et de tout en tout ils se deporteroyent de se mesler de ces affaires.\Non tantum parum commode, sed etiam turpiter. Cicero. Non seulement, etc.\Tantum interest, quod tu, quum es commotus, acquiescis, assentiris, approbas, etc. Cic. Il y a seulement ceste difference là que, etc.\Tantum non. Suet. Presque, A peu pres, Il s'en fault tant soit peu.\Tantum non iam circuibantur a dextro cornu. Liuius. Il ne s'en falloit presque rien qu'ils ne fussent environnez.\Tantum non statim post a funere ad negotiorum consuetudinem rediit. Suet. Incontinent apres les funerailles.\Tantum est. Plaut. C'est tout autant, Il n'y a que cela.\Tantum, ad numerum. Plautus, Tantum debuit? Debvoit il autant?\Non hercle verbis Parmeno dici potest Tantum quam re ipsa nauigare incommodum est. Terent. Il n'est pas possible de dire la grandeur de la peine que c'est de, etc.\Tantum mihi confido. Plancus ad Ciceronem. Tant me fie en moymesme.\Si graderere tantum, quantum loquere, iam isses ad forum. Plaut. Si tu cheminois autant, que tu parles, tu, etc.\Tantum sat habes? Terent. Te suffit il de cela?\Tantum abest vt amicitiae propter indigentiam colantur, vt ii qui opibus, etc. Cic. Tant s'en fault que, etc. -
3 absum
absum, ăbesse, āfŭi (abfŭi), āfŭtūrus, intr. - voir l'article absum de Gaffiot. - inf. fut. abfŏre (āfŏre). - abfŏrem... (āfŏrem...) = abessem... - les formes abfui, abforem, abfore, abfuturus ont moins d’autorité --- subj. prés. absiet Cato Agr. 19, 1 ; abfuat = absit Front p. 184, 4 --- formes apsum, apsens, dans quelques mss de Plaut. et Cic. [st1]1 [-] être absent, être hors de. - abesse ab domo: être hors de chez soi. - ab (ex) Urbe abesse, Cic.: être absent de Rome. - abesse (ab) aliquo: n'être pas auprès de qqn. - abesse in loco, Ov.: être ailleurs. - in propinqua oppida aberat, Suet.: il s'absentait pour se rendre dans les villes voisines. [st1]2 [-] se tenir éloigné de, manquer à, faire défaut à; ne pas assister (qqn), ne pas secourir (qqn). - quaerere quod abest, Ter.: chercher ce qui manque. - unum a praetura tua abest, Plaut.: une seule chose manque à ta préture. - abest historia litteris nostris (dat.), Cic.: l'histoire manque à notre littérature. - neque animus neque corpus a vobis aberit, Sall.: ni mon coeur ni mon bras ne vous feront défaut. - abesse alicui: ne pas assister qqn, ne pas secourir qqn. - qui Antonio afuerim, Cic. Sull. 5: moi qui n'ai pas défendu Antonius. - qui Autronio non afuerim, Cic.: moi qui n'ai pas manqué d'assister Autronius. - absentibus nobis, Cic. Ac. 2: sans notre aide. [st1]3 [-] être éloigné de, être distant de. - abesse ab Urbe millia passuum ducenta, Cic.: être à deux cent milles de Rome. - quoniam propius abes, Cic.: puisque tu es plus près. - ille longissime abest ut credat, Cic.: il est bien éloigné de croire. - multum (longe) abest ut: il s'en faut de beaucoup que. - non multum (non longe, paulum) abest quin: il ne s'en faut pas de beaucoup que. - haud multum afuit quin interficeretur: il s'en fallut de peu qu'il ne fût tué (il a bien failli être tué). - nos si pellant, nihil afore credunt, quin omnem Hesperiam sua sub juga mittant, Virg. En. 8: s'ils nous repoussaient, rien ne les empêcherait, croient-ils, de soumettre à leur joug l'Hespérie tout entière. - tantum abest ut... Cic.: tant s'en faut que... - tantum a poenitentia afuit ut... Val.-Max.: il fut fut si loin de se repentir que... - id tantum abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium, Cic.: cela est tellement différent du devoir que rien ne peut lui être plus contraire. - tantum abest ut... ut etiam...: tant s'en faut que... que, au contraire... - tantum abfuit laudare industrie gesta, ut etiam quaedam scriberet de Gallicanis intercepta thesauris, Amm. 15: loin de louer les marques de son zèle actif, il signalait même, dans ses lettres, certains détournements effectués au préjudice du trésor public des Gaules. - tantum abest ut gratiam quaesisse videar ut multas susceperim simultates, Cic.: bien loin de paraître chercher à me rendre populaire, je me suis fait beaucoup d'ennemis. - quid abest quin pareamus? Liv.: pourquoi hésiter à obéir ([à quoi tient-il que nous obéissions])? - scimus musicen nostris moribus abesse a principis personâ, Nep. Ep. 1, 2: nous savons que, d'après nos moeurs, la musique [est éloignée d'un personnage de premier plan] = ne convient pas à un personnage de premier plan. - quae absunt ab forensi contentione, Cic.: qui ne conviennet pas à un débat public. [st1]4 [-] se tenir loin de, s'abstenir, être exempt de. - abesse a bello (abesse bello), Caes.: ne pas prendre part à la guerre. - afuit a societate sceleris, Nep.: il n'a pas pris part au crime. - abesse a reprehensione, Cic.: être à l'abri d'un reproche. - abesse a culpa: [être éloigné d'une faute] = être exempt de reproche, n'avoir rien à se reprocher, être innocent, être irréprochable. [st1]5 [-] avoir de l'éloignement pour, répugner, être contraire à. - a consilio fugiendi absum, Cic.: je répugne à l'idée de fuir. - quod abest a tua fide, Brut. ap. Cic.: ce qui est contraire à ta franchise. absim...: subj. prés. de absum (il s'emploie souvent comme formule de déprécation). - pauperies immunda procul absit, Hor.: loin de moi la hideuse pauvreté. - vos procul absitis, qui... Tib.: arrière, vous qui... - absit invidia verbo, Liv.: soit dit sans offenser personne. - quod absit! Apul.: ce qu'aux dieux ne plaise! - absit te quaerere, S. Sev.: garde-toi de chercher. - absit ut... Tert.: loin de moi la pensée de... [st1]6 [-] différer, être supérieur ou être inférieur. - longe a te abfuit, Cic.: il t'a distancé de beaucoup (dans une élection).* * *absum, ăbesse, āfŭi (abfŭi), āfŭtūrus, intr. - voir l'article absum de Gaffiot. - inf. fut. abfŏre (āfŏre). - abfŏrem... (āfŏrem...) = abessem... - les formes abfui, abforem, abfore, abfuturus ont moins d’autorité --- subj. prés. absiet Cato Agr. 19, 1 ; abfuat = absit Front p. 184, 4 --- formes apsum, apsens, dans quelques mss de Plaut. et Cic. [st1]1 [-] être absent, être hors de. - abesse ab domo: être hors de chez soi. - ab (ex) Urbe abesse, Cic.: être absent de Rome. - abesse (ab) aliquo: n'être pas auprès de qqn. - abesse in loco, Ov.: être ailleurs. - in propinqua oppida aberat, Suet.: il s'absentait pour se rendre dans les villes voisines. [st1]2 [-] se tenir éloigné de, manquer à, faire défaut à; ne pas assister (qqn), ne pas secourir (qqn). - quaerere quod abest, Ter.: chercher ce qui manque. - unum a praetura tua abest, Plaut.: une seule chose manque à ta préture. - abest historia litteris nostris (dat.), Cic.: l'histoire manque à notre littérature. - neque animus neque corpus a vobis aberit, Sall.: ni mon coeur ni mon bras ne vous feront défaut. - abesse alicui: ne pas assister qqn, ne pas secourir qqn. - qui Antonio afuerim, Cic. Sull. 5: moi qui n'ai pas défendu Antonius. - qui Autronio non afuerim, Cic.: moi qui n'ai pas manqué d'assister Autronius. - absentibus nobis, Cic. Ac. 2: sans notre aide. [st1]3 [-] être éloigné de, être distant de. - abesse ab Urbe millia passuum ducenta, Cic.: être à deux cent milles de Rome. - quoniam propius abes, Cic.: puisque tu es plus près. - ille longissime abest ut credat, Cic.: il est bien éloigné de croire. - multum (longe) abest ut: il s'en faut de beaucoup que. - non multum (non longe, paulum) abest quin: il ne s'en faut pas de beaucoup que. - haud multum afuit quin interficeretur: il s'en fallut de peu qu'il ne fût tué (il a bien failli être tué). - nos si pellant, nihil afore credunt, quin omnem Hesperiam sua sub juga mittant, Virg. En. 8: s'ils nous repoussaient, rien ne les empêcherait, croient-ils, de soumettre à leur joug l'Hespérie tout entière. - tantum abest ut... Cic.: tant s'en faut que... - tantum a poenitentia afuit ut... Val.-Max.: il fut fut si loin de se repentir que... - id tantum abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium, Cic.: cela est tellement différent du devoir que rien ne peut lui être plus contraire. - tantum abest ut... ut etiam...: tant s'en faut que... que, au contraire... - tantum abfuit laudare industrie gesta, ut etiam quaedam scriberet de Gallicanis intercepta thesauris, Amm. 15: loin de louer les marques de son zèle actif, il signalait même, dans ses lettres, certains détournements effectués au préjudice du trésor public des Gaules. - tantum abest ut gratiam quaesisse videar ut multas susceperim simultates, Cic.: bien loin de paraître chercher à me rendre populaire, je me suis fait beaucoup d'ennemis. - quid abest quin pareamus? Liv.: pourquoi hésiter à obéir ([à quoi tient-il que nous obéissions])? - scimus musicen nostris moribus abesse a principis personâ, Nep. Ep. 1, 2: nous savons que, d'après nos moeurs, la musique [est éloignée d'un personnage de premier plan] = ne convient pas à un personnage de premier plan. - quae absunt ab forensi contentione, Cic.: qui ne conviennet pas à un débat public. [st1]4 [-] se tenir loin de, s'abstenir, être exempt de. - abesse a bello (abesse bello), Caes.: ne pas prendre part à la guerre. - afuit a societate sceleris, Nep.: il n'a pas pris part au crime. - abesse a reprehensione, Cic.: être à l'abri d'un reproche. - abesse a culpa: [être éloigné d'une faute] = être exempt de reproche, n'avoir rien à se reprocher, être innocent, être irréprochable. [st1]5 [-] avoir de l'éloignement pour, répugner, être contraire à. - a consilio fugiendi absum, Cic.: je répugne à l'idée de fuir. - quod abest a tua fide, Brut. ap. Cic.: ce qui est contraire à ta franchise. absim...: subj. prés. de absum (il s'emploie souvent comme formule de déprécation). - pauperies immunda procul absit, Hor.: loin de moi la hideuse pauvreté. - vos procul absitis, qui... Tib.: arrière, vous qui... - absit invidia verbo, Liv.: soit dit sans offenser personne. - quod absit! Apul.: ce qu'aux dieux ne plaise! - absit te quaerere, S. Sev.: garde-toi de chercher. - absit ut... Tert.: loin de moi la pensée de... [st1]6 [-] différer, être supérieur ou être inférieur. - longe a te abfuit, Cic.: il t'a distancé de beaucoup (dans une élection).* * *Absum, abes, priore breui, abfui, abesse. Estre absent.\Te abfuisse tandiu a nobis doleo. Cic. Que tu as esté si long temps arriere de nous, Hors d'avec nous.\Abesse a signis, etc. Plin. iun. S'esloigner du camp, de l'enseigne.\Non aberit longius. Terent. Il ne s'esloignera pas loing.\A periculo abesse. Plin. Estre hors des dangers, Estre loing du danger.\In altercationibus abesse. Cic. Ne se trouver point au debat.\Menses tres abest. Terent. Il y a trois mois qu'il est dehors.\Bidui spatio abest ab eo. Plancus Ciceroni. Il est à deux journees loing de luy.\Abesse bidui a castris. Cic. Estre à deux journees loing du camp.\Cuius hyberna aberant ab eo millia passuum XXV. Caes. Sa garnison estoit loing de luy XXV mille pas, ou le lieu de sa garnison.\Abest non longe a me. Cic. Il n'est pas fort loing de moy, ou de ma maison.\Non cogitas hinc longius abesse? Terent. Ne penses tu pas qu'il y ait bien loing d'ici?\Tu propius abes. Cic. Tu n'es pas fort loing.\Abesse propius a morte. Ci. Estre plus prochain, ou pres de la mort.\Multum abest ab iis. Cic. Il est beaucoup moindre que ceuls là, Il n'est point si excellent à beaucoup pres, Il n'en approche point, Il est bien loing de ceuls là.\Ab eo plurimum absum. Cic. Je n'ay garde de faire cela, J'en suis bien loing. \ Vnde longe absum. Cic. Dont je suis bien loing.\Abesse, pro Deesse. Plaut. Vnum a Praetura tua abest. Il s'en fault une chose, Il te default une chose.\Nummus abesse hinc non potest. Plaut. Il ne fault point qu'il s'en faille un tournois.\Quid ab his tot maleficiis sceleris abesse videtur? Cic. Quelle meschanceté s'en fault il qu'il n'ait faict?\Mihi animus etiam nunc abest. Plaut. Le courage ne m'est point encore revenu.\Quid abest huic homini, quod, etc. Cic. Qu'est ce qu'il default à cest homme, etc.\Vetustate dentes absunt. Varro. Defaillent, sont cheuts.\Id abest. Plaut. Il s'en fault cela.\Aliud nihil abest. Plaut. Il ne s'en fault que cela.\Vnus abest. Virgil. Il s'en fault un.\Ab omni contentione abesse. Cic. S'esloigner de toutes noises et debats.\Abesse a consilio fugiendi. Cic. N'estre point d'advis ou d'opinion de fuir.\Abesse a bello. Cic. Se tenir loing de la guerre, N'estre point à la guerre.\Abesse a bello, per translationem. Cic. N'estre point d'opinion de faire la guerre.\Abesse a crimine. Cic. N'estre point coulpable de quelque crime.\A culpa. Cic. Estre innocent de quelque chose.\A sententia alicuius. Cic. Estre contraire et loing de l'opinion de quelqu'un.\A qua suspicione ille aberat plurimum. Cic. Lequel ne povoit aucunement estre souspeconné de cela, Contre lequel on n'avoit matiere d'avoir tel souspecon.\Longissime a vero. Cic. Estre bien loing de la verité.\A vitiis. Cic. N'estre point entaché de vices.\Mea culpa abest. Cic. Ce n'est point ma faulte, On ne m'en peult donner le blasme.\Auaritiae absit suspicio. Cic. Qu'il n'y ait aucun souspecon d'avarice.\Procul a nobis absint ista. Plin. Soyent mis arriere.\Abesse longe a spe Consulatus. Cic. Estre loing d'esperance de povoir parvenir à estre Consul.\A cogitatione absit res ista. Cic. Qu'on n'y pense point.\Nunquam ab oculis meis abfuerunt. Cic. Je ne les ay jamais perdu de veue.\Abfuit virtus ab oculis fori et curiae. Cic. Ils n'ont point eu d'esgard à vertu, Ils n'ont point eu vertu devant les yeuls.\Longe aberit, vt argumentis credat philosophorum. Cic. Il n'est pas pres de croire, Il n'a garde de croire, Il est bien loing de croire, etc.\Nec multum abfuit, quin, etc. Liu. Il ne s'en fallut gueres que, etc.\Abesse non potest quin. Cic. Il ne peult estre que, etc. Il ne se peult faire que, etc.\Non aberit quin rideatur. Gell. Il ne s'en fauldra rien, qu'il ne soit mocqué.\Abesse alicui. Cic. Faillir de secours à aucun, Le laisser à son besoing sans le secourir.\Absit verbo inuidia. Liu. Que nul ne me scache mauvais gré de ce que je dis.\Tantum abest, vt meae rei familiaris, etc. Brutus Ciceroni. Tant s'en fault. -
4 absum
ab-sum, āfuī, āfutūrus, abesse (ἄπειμι), weg-, fortsein (Ggstz. adesse), I) infolge einer Bewegung (Abwesenheit); dah. 1) im allg., weg-, nicht dasein, entfernt-, abwesend sein, ab domo, Plaut. u. Liv.: ab domo, ab re familiari paulo diutius, Liv.: ab urbe u. ex urbe, Cic.: ab alqo, Cic. – domo et foro, Cic.: nuptā lentus abesse tuā, Ov. – abesse longe, Cic.: longe gentium, Cic.: non longe hinc, Plaut.: propius, Cic.: procul, Cic.: tres menses, Ter. – dah. quare me, qui nullā lege abessem (abwesend [= in der Verbannung] sei), non restitui lege, sed revocari senatus auctoritate oportere, Cic. Sest. 73. – 2) insbes.: a) von der Teilnahme an etw. entfernt sein od. bleiben, wegbleiben, nicht teilnehmen, einer Sache nicht beiwohnen, einer Sache fern stehen, mit etw. nichts zu schaffen haben (Ggstz. adesse), ab hoc concilio, Caes.: a periculis, sich fern halten, Sall.: ab his studiis, Cic. – m. Abl., toto bello, Caes.: publicis consiliis, Liv. – afuisse in altercationibus, Cic. – b) alci od. ab alqo, mit seinem Beistande nicht dasein, fehlen, jmdm. nicht beistehen (versch. von deesse, jmd. im Stiche lassen), bes. als Verteidiger vor Gericht (Ggstz. alci adesse, alqm defendere, s. Halm zu Cic. Sull. 7 ed. mai.), qui Autronio non afuerim, Cic.: ne longe tibi Iuppiter absit, Ov.: nec dextrae erranti deus afuit, Verg.: et quo plus intererat, eo plus aberas a me, je mehr ich deines Beistandes bedurfte, desto mehr verließest du mich, Cic.: longe iis fraternum nomen P.R. afuturum, werde ihnen nirgends etwas helfen, Caes. – absol., nusquam abero, Verg.: nobis absentibus, ohne unser Dazutun, Cic. – c) geistig abwesend sein, cum milite isto praesens absens ut sies, Ter. Eun. 192. – d) nicht dasein, fern sein, verbannt sein, dah. auch abgehen, u. in diesem Sinne = fehlen (versch. von deesse, mangeln, vermißt werden; vgl. Sorof Cic. de or. 1, 48), hoc unum illi, si nihil utilitatis habebat, afuit (war nicht da), si opus erat, defuit (fehlte, wurde vermißt), Cic.: studium semper adsit, cunctatio absit, Cic.: denique isto bono utare dum adsit; cum absit, ne requiras, Cic.: semper aves quod abest, Lucr.: praeter idoneum ducem nihil abest ad subvortendum imperium, Sall. fr. – m. ab u. Abl., unum a praetura tua abest, Plaut.: neque corpus neque animus a vobis aberit, Sall. – m. Dat., quid enim abest huic homini, quod si adesset, iure haec ei tribui et concedi putaremus, Cic.: si cui dentes vetustate absunt, Varr.: abest luctamen remo, man rudert ohne Anstrengung, Verg.: abest enim historia litteris nostris, Cic.: fraudem et sermoni et rei abesse, Liv.: cum partem abesse numero sensisset, Liv.: ratus pluribus curam, omnibus afuisse fortunam, Curt.
II) infolge der Lage (Abstand); dah. 1) eig., von einem Punkte (räumlich od. zeitlich) weg-, entfernt-, getrennt sein, abstehen, m. ab od. m. bl. Abl. u. absol., sowie mit u. ohne Bezeichnung des (räumlichen od. zeitlichen) Abstandes, paulum ab eius villa, Cic.: ab urbe milia passuum ducenta, Cic.: plus mille passibus a mari (v. einer Villa), Liv. fr.: quinque dierum iter ab Carthagine (v. einer Stadt), Liv.: bidui (v. Lager), Cic.: quatridui iter Laodiceā, Cic.: quatridui ab Autronio, Cic.: aequo spatio, Caes.: bidui spatio ab eo, Cic.: septem milium intervallo, Caes.: milibus passuum quattuor, Caes.: haud longe abesse potest, es muß nicht weit von hier sein, Plaut.: quoniam propius abes, weil du dort näher bist, Cic. – 2) übtr.: a) übh., von etw. entfernt sein, fern stehen, id enim vero hinc nunc abest, das liegt jetzt im weiten Felde, daran ist gegenwärtig nicht zu denken, Ter.: quod abest longissime, Cic.: u. so ab. longissime a vero, Cic.: longe a spe, Cic.: procul seditione, Liv.: paulum a capienda urbe, die Stadt beinahe einnehmen, Iustin.: cum ego ab ista laude non absim, mir dieser Ruhm nicht abgesprochen werden kann, Cic. – ille longe aberit, ut credat, wird weit entfernt sein zu glauben, Cic.: tantum aberat a bello, ut etc., Cic.: tantum afuit ab insolentia gloriae, ut etc., Nep.: tantum a paenitentia afuit, ut etc., Val. Max.: a quibus longe absunt, ut perseverent, Augustin. de civ. dei 9, 16, 1: sperare videor tantum afuturam esse orationem meam a minima suspicione offensionis tuae, te ut potius obiurgem, quam ut ego etc., Cic.; u. so die unpers. haud multum od. haud (non, nec) procul abest od. non longe abest od. paulum (paululum) abest, quin etc., es ist nicht weit entfernt od. nahe dabei, es fehlt nicht viel, daß usw., beinahe möchte usw. (s. Zumpt § 540), Cic., Caes. u.a.; so auch non multum abest ab eo, quin etc., Caes. b.G. 5, 2, 2: neque longius abesse, quin etc., es fehle gar nicht viel, daß er usw., er sei darauf u. daran, zu usw., Caes. b.G. 3, 18, 4: minimum abest, quin etc., Suet. Aug. 14: paulo afuit, quin, Ammian.: nihil afore credunt, quin etc., es könne nicht fehlen, Verg. Aen. 8, 147: quid abest, quin etc., Liv. 8, 4, 2. Val. Max. 5, 3. ext. 3: abesse non potest, quin etc., Gracch. b. Cic. or. 233 u. Gell. 11, 13, 3: spätlat., parum abest, quin etc., Donat. vit. Verg. c. 8: u. persönl., haud multum afuere, quin opera perrumperent, Liv. fr. 36 (bei Prisc. 6, 22): nec ita multum omnes afuisse, quin accusatorem potius dementiae accusarent, Apul. apol. 37: adeo vehementer talum inverti, ut minimum afuerim, quin articulum etiam a crure defregerim, Apul. flor. 16. – Dah. die Redensart tantum abest, ut... ut, weit entfernt, daß... ist usw., deren Entstehung durch folgende drei Stellen deutlich wird: id tantum abest officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium, Cic. de off. 1, 43: tantum abest ab eo, ut malum mors sit, ut verear, ne etc., Cic. Tusc. 1, 76 (vgl. Liv. 25, 6, II): u. so zuletzt: ego vero istos tantum abest ut ornem, ut effici non possit, quin eos oderim, d.i. weit entfernt, daß... vielmehr usw., Cic. Phil. 11, 36. – persönl. gebr., hoc detrimento milites nostri tantum afuerunt ut perturbarentur, ut incensi atque incitati magnas accessiones fecerint in operibus hostium expugnandis, Auct. b. Alex. 22, 1. – Spätlat., tantum aberat quominus aliquid nuntiaretur, ut etiam quae gesta non fuerant adicerentur, Heges. 3, 21, 1. – Zuw. tritt der zweite Satz, wie im Deutschen, auch selbständig auf, tantum afuit, ut inflammares nostros animos; somnum isto loco vix tenebamus, Cic. Brut. 278 (u. so Cic. de fin. 5, 57; ad Att. 13, 21, 5); od. es bildet das einfache tantum abest ut einen bloßen Nachsatz, wie Cic. ad Att. 6, 2, 1. – auch steht im zweiten Satz ut etiam, ut quoque, wie Cic. ep. 12, 15, 4. Suet. Tib. 50, 1; seltener ut contra, wie Liv. 6, 31, 4. – Spätlat. statt des ersten ut der Infinit., tantum abfuit laudare industrie gesta, ut etiam quaedam scriberet de etc., Amm. 15, 5, 36. – b) von etw. Unangenehmem entfernt-, also davon befreit-, frei sein, a culpa, Cic.: nihil a me abesse longius crudelitate, Caes. in Cic. ep.: a cupiditate pecuniae, Nep.: a reprehensione temeritatis absum, der Vorwurf bei Unbesonnenheit trifft mich nicht, Planc. in Cic. ep.: afuimus dolori, vergaßen den Schmerz, Ov. – c) v. ungehörigen, unangenehmen, lästigen Personen od. Dingen selbst, fern sein od. bleiben, si vis afuisset, Liv. fr. 49 (50) bei Sen. suas. 6, 22. – bes. in der Wunschformel absit = fern sei od. bleibe, m. ab u. Abl., carnifex vero et obductio capitis et nomen ipsum crucis absit non modo a corpore civium Romanorum, sed etiam a cogitatione, oculis, auribus, Cic.: absint et picti squalentia terga lacerti pinguibus a stabulis, Verg.: u. absol., vos quoque abesse iubeo, Tibull.: procul absit gloria vulgi, Tibull.: absit periculum, Sall. fr.: dolus malus abesto! Not. Tir.: u. bes. absit invidia verbo od. absit verbo invidia, fern sei Vermessenheit der Rede, Liv.: u. so bl. absit invidia, Curt. – Dah. im Spätlat. die Formel absit m. folg. ut od. Infinit. = es sei ferne, Gott wolle verhüten, daß usw., Apul. u. Sulpic. Sev.: u. procul absit, Stat., od. quod absit, Apul., das sei ferne, das wolle Gott verhüten! – d) mit Willen, aus innerem Trieb u. dgl. von etw. entfernt, also ihm abgeneigt sein, a consilio fugiendi, Cic.: a periculis, sich von den Gefahren entfernt halten, Cic. – e) mit Rücksicht auf die Beschaffenheit od. Eigenschaft einer Sache od. Pers. fern sein, fern stehen, von etw. abweichen, quod certe abest a tua virtute et fide, Brut. in Cic. ep.: istae κολακειαι non longe absunt a scelere, Cic. – bei Vergleichen höher stehen, im Vorteil sein, nullā re magis absumus a natura ferarum, Cic.: qui longissime a te afuit, Cic. – u. tiefer stehen, weit nachstehen, multum ab iis, Cic.; u. so Hor. de art. poët. 370. – f) von etw. noch fern sein, etw. nicht erreichen, a nitore Ciceronis, Quint.: a virtute alcis, Hor. – g) sich für etw. nicht eignen, sich nicht schicken, zu etw. nicht passen, ab forensi condicione, Cic.: a principis persona, Nep. – / statt abfui, abforem, abfore u. abfuturus haben die besten Handschriften u. auch die Ausgaben afui, aforem, afore, afuturus, s. Halm zu Cic. Sull. 7. p. 60 ed. mai. Osann zu Cic. de rep. 2, 69. p. 243. Heindorf zu Hor. sat. 1, 4, 104. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 2, 836 f. – arch. Konj. Präs. absiet, Cato r.r. 19, 1. – Form abfuat = absit, zweifelh. bei Fronto ep. ad am. 1, 14. p. 184 N. (viell. mit Eckstein abludat zu lesen).
/ Partic., absēns, tis, abwesend, a) v. Menschen (Ggstz. praesens, coram), α) räumlich: me absente, in meiner Abwesenheit, Cic.: te praesente absente, du magst da sein od. nicht, Ter.: absente nobis, Ter. eun. 649. – Dah. v. Verbannten, absens mecum in gratiam rediit, Cic. – v. Verstorbenen, absentes (poëtae) sunt pro praesentibus, Plaut. Cas. prol. 20; u. so Vitr. 7. pr. § 8. – u. von solchen, die, obgleich in Rom, bei öffentlichen Bewerbungen nicht als Mitbewerber erscheinen, Cic. de rep. 6, 11 (u. dazu Moser). Liv. 4, 42, 1 (u. dazu Drak.). – u. von solchen, die sich nicht vor Gericht stellen, de absente iudicare, Cic.; vgl. Halm zu Cic. Verr. 4, 40. – b) von Orten u. Dingen, entfernt, Rhodos, urbs, Hor.: rogus, Mart.: comae, nicht wirklich vorhandene, falsche, Mart. – versus absentes dicere, auswendig hersagen, Gell. 20, 10, 4. – c) geistig nicht bei der Sache, abwesend, mente ac sensu absentissimus, Augustin. confess. 4, 4.
-
5 absum
ab-sum, āfuī, āfutūrus, abesse (ἄπειμι), weg-, fortsein (Ggstz. adesse), I) infolge einer Bewegung (Abwesenheit); dah. 1) im allg., weg-, nicht dasein, entfernt-, abwesend sein, ab domo, Plaut. u. Liv.: ab domo, ab re familiari paulo diutius, Liv.: ab urbe u. ex urbe, Cic.: ab alqo, Cic. – domo et foro, Cic.: nuptā lentus abesse tuā, Ov. – abesse longe, Cic.: longe gentium, Cic.: non longe hinc, Plaut.: propius, Cic.: procul, Cic.: tres menses, Ter. – dah. quare me, qui nullā lege abessem (abwesend [= in der Verbannung] sei), non restitui lege, sed revocari senatus auctoritate oportere, Cic. Sest. 73. – 2) insbes.: a) von der Teilnahme an etw. entfernt sein od. bleiben, wegbleiben, nicht teilnehmen, einer Sache nicht beiwohnen, einer Sache fern stehen, mit etw. nichts zu schaffen haben (Ggstz. adesse), ab hoc concilio, Caes.: a periculis, sich fern halten, Sall.: ab his studiis, Cic. – m. Abl., toto bello, Caes.: publicis consiliis, Liv. – afuisse in altercationibus, Cic. – b) alci od. ab alqo, mit seinem Beistande nicht dasein, fehlen, jmdm. nicht beistehen (versch. von deesse, jmd. im Stiche lassen), bes. als Verteidiger vor Gericht (Ggstz. alci adesse, alqm defendere, s. Halm zu Cic. Sull. 7 ed. mai.), qui Autronio non afuerim, Cic.: ne longe tibi Iuppiter absit, Ov.: nec dextrae erranti deus afuit, Verg.: et quo plus intererat, eo plus aberas a————me, je mehr ich deines Beistandes bedurfte, desto mehr verließest du mich, Cic.: longe iis fraternum nomen P.R. afuturum, werde ihnen nirgends etwas helfen, Caes. – absol., nusquam abero, Verg.: nobis absentibus, ohne unser Dazutun, Cic. – c) geistig abwesend sein, cum milite isto praesens absens ut sies, Ter. Eun. 192. – d) nicht dasein, fern sein, verbannt sein, dah. auch abgehen, u. in diesem Sinne = fehlen (versch. von deesse, mangeln, vermißt werden; vgl. Sorof Cic. de or. 1, 48), hoc unum illi, si nihil utilitatis habebat, afuit (war nicht da), si opus erat, defuit (fehlte, wurde vermißt), Cic.: studium semper adsit, cunctatio absit, Cic.: denique isto bono utare dum adsit; cum absit, ne requiras, Cic.: semper aves quod abest, Lucr.: praeter idoneum ducem nihil abest ad subvortendum imperium, Sall. fr. – m. ab u. Abl., unum a praetura tua abest, Plaut.: neque corpus neque animus a vobis aberit, Sall. – m. Dat., quid enim abest huic homini, quod si adesset, iure haec ei tribui et concedi putaremus, Cic.: si cui dentes vetustate absunt, Varr.: abest luctamen remo, man rudert ohne Anstrengung, Verg.: abest enim historia litteris nostris, Cic.: fraudem et sermoni et rei abesse, Liv.: cum partem abesse numero sensisset, Liv.: ratus pluribus curam, omnibus afuisse fortunam, Curt.II) infolge der Lage (Abstand); dah. 1) eig., von einem Punkte (räumlich od. zeitlich) weg-, entfernt-,————getrennt sein, abstehen, m. ab od. m. bl. Abl. u. absol., sowie mit u. ohne Bezeichnung des (räumlichen od. zeitlichen) Abstandes, paulum ab eius villa, Cic.: ab urbe milia passuum ducenta, Cic.: plus mille passibus a mari (v. einer Villa), Liv. fr.: quinque dierum iter ab Carthagine (v. einer Stadt), Liv.: bidui (v. Lager), Cic.: quatridui iter Laodiceā, Cic.: quatridui ab Autronio, Cic.: aequo spatio, Caes.: bidui spatio ab eo, Cic.: septem milium intervallo, Caes.: milibus passuum quattuor, Caes.: haud longe abesse potest, es muß nicht weit von hier sein, Plaut.: quoniam propius abes, weil du dort näher bist, Cic. – 2) übtr.: a) übh., von etw. entfernt sein, fern stehen, id enim vero hinc nunc abest, das liegt jetzt im weiten Felde, daran ist gegenwärtig nicht zu denken, Ter.: quod abest longissime, Cic.: u. so ab. longissime a vero, Cic.: longe a spe, Cic.: procul seditione, Liv.: paulum a capienda urbe, die Stadt beinahe einnehmen, Iustin.: cum ego ab ista laude non absim, mir dieser Ruhm nicht abgesprochen werden kann, Cic. – ille longe aberit, ut credat, wird weit entfernt sein zu glauben, Cic.: tantum aberat a bello, ut etc., Cic.: tantum afuit ab insolentia gloriae, ut etc., Nep.: tantum a paenitentia afuit, ut etc., Val. Max.: a quibus longe absunt, ut perseverent, Augustin. de civ. dei 9, 16, 1: sperare videor tantum afuturam esse orationem meam a minima suspicione offensionis tuae, te ut potius————obiurgem, quam ut ego etc., Cic.; u. so die unpers. haud multum od. haud (non, nec) procul abest od. non longe abest od. paulum (paululum) abest, quin etc., es ist nicht weit entfernt od. nahe dabei, es fehlt nicht viel, daß usw., beinahe möchte usw. (s. Zumpt § 540), Cic., Caes. u.a.; so auch non multum abest ab eo, quin etc., Caes. b.G. 5, 2, 2: neque longius abesse, quin etc., es fehle gar nicht viel, daß er usw., er sei darauf u. daran, zu usw., Caes. b.G. 3, 18, 4: minimum abest, quin etc., Suet. Aug. 14: paulo afuit, quin, Ammian.: nihil afore credunt, quin etc., es könne nicht fehlen, Verg. Aen. 8, 147: quid abest, quin etc., Liv. 8, 4, 2. Val. Max. 5, 3. ext. 3: abesse non potest, quin etc., Gracch. b. Cic. or. 233 u. Gell. 11, 13, 3: spätlat., parum abest, quin etc., Donat. vit. Verg. c. 8: u. persönl., haud multum afuere, quin opera perrumperent, Liv. fr. 36 (bei Prisc. 6, 22): nec ita multum omnes afuisse, quin accusatorem potius dementiae accusarent, Apul. apol. 37: adeo vehementer talum inverti, ut minimum afuerim, quin articulum etiam a crure defregerim, Apul. flor. 16. – Dah. die Redensart tantum abest, ut... ut, weit entfernt, daß... ist usw., deren Entstehung durch folgende drei Stellen deutlich wird: id tantum abest officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium, Cic. de off. 1, 43: tantum abest ab eo, ut malum mors sit, ut verear, ne etc., Cic. Tusc. 1, 76 (vgl. Liv. 25, 6, II): u. so zu-————letzt: ego vero istos tantum abest ut ornem, ut effici non possit, quin eos oderim, d.i. weit entfernt, daß... vielmehr usw., Cic. Phil. 11, 36. – persönl. gebr., hoc detrimento milites nostri tantum afuerunt ut perturbarentur, ut incensi atque incitati magnas accessiones fecerint in operibus hostium expugnandis, Auct. b. Alex. 22, 1. – Spätlat., tantum aberat quominus aliquid nuntiaretur, ut etiam quae gesta non fuerant adicerentur, Heges. 3, 21, 1. – Zuw. tritt der zweite Satz, wie im Deutschen, auch selbständig auf, tantum afuit, ut inflammares nostros animos; somnum isto loco vix tenebamus, Cic. Brut. 278 (u. so Cic. de fin. 5, 57; ad Att. 13, 21, 5); od. es bildet das einfache tantum abest ut einen bloßen Nachsatz, wie Cic. ad Att. 6, 2, 1. – auch steht im zweiten Satz ut etiam, ut quoque, wie Cic. ep. 12, 15, 4. Suet. Tib. 50, 1; seltener ut contra, wie Liv. 6, 31, 4. – Spätlat. statt des ersten ut der Infinit., tantum abfuit laudare industrie gesta, ut etiam quaedam scriberet de etc., Amm. 15, 5, 36. – b) von etw. Unangenehmem entfernt-, also davon befreit-, frei sein, a culpa, Cic.: nihil a me abesse longius crudelitate, Caes. in Cic. ep.: a cupiditate pecuniae, Nep.: a reprehensione temeritatis absum, der Vorwurf bei Unbesonnenheit trifft mich nicht, Planc. in Cic. ep.: afuimus dolori, vergaßen den Schmerz, Ov. – c) v. ungehörigen, unangenehmen, lästigen Personen od. Dingen selbst, fern sein————od. bleiben, si vis afuisset, Liv. fr. 49 (50) bei Sen. suas. 6, 22. – bes. in der Wunschformel absit = fern sei od. bleibe, m. ab u. Abl., carnifex vero et obductio capitis et nomen ipsum crucis absit non modo a corpore civium Romanorum, sed etiam a cogitatione, oculis, auribus, Cic.: absint et picti squalentia terga lacerti pinguibus a stabulis, Verg.: u. absol., vos quoque abesse iubeo, Tibull.: procul absit gloria vulgi, Tibull.: absit periculum, Sall. fr.: dolus malus abesto! Not. Tir.: u. bes. absit invidia verbo od. absit verbo invidia, fern sei Vermessenheit der Rede, Liv.: u. so bl. absit invidia, Curt. – Dah. im Spätlat. die Formel absit m. folg. ut od. Infinit. = es sei ferne, Gott wolle verhüten, daß usw., Apul. u. Sulpic. Sev.: u. procul absit, Stat., od. quod absit, Apul., das sei ferne, das wolle Gott verhüten! – d) mit Willen, aus innerem Trieb u. dgl. von etw. entfernt, also ihm abgeneigt sein, a consilio fugiendi, Cic.: a periculis, sich von den Gefahren entfernt halten, Cic. – e) mit Rücksicht auf die Beschaffenheit od. Eigenschaft einer Sache od. Pers. fern sein, fern stehen, von etw. abweichen, quod certe abest a tua virtute et fide, Brut. in Cic. ep.: istae κολακειαι non longe absunt a scelere, Cic. – bei Vergleichen höher stehen, im Vorteil sein, nullā re magis absumus a natura ferarum, Cic.: qui longissime a te afuit, Cic. – u. tiefer stehen, weit nachstehen, multum ab iis, Cic.; u. so Hor. de art.————poët. 370. – f) von etw. noch fern sein, etw. nicht erreichen, a nitore Ciceronis, Quint.: a virtute alcis, Hor. – g) sich für etw. nicht eignen, sich nicht schicken, zu etw. nicht passen, ab forensi condicione, Cic.: a principis persona, Nep. – ⇒ statt abfui, abforem, abfore u. abfuturus haben die besten Handschriften u. auch die Ausgaben afui, aforem, afore, afuturus, s. Halm zu Cic. Sull. 7. p. 60 ed. mai. Osann zu Cic. de rep. 2, 69. p. 243. Heindorf zu Hor. sat. 1, 4, 104. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 2, 836 f. – arch. Konj. Präs. absiet, Cato r.r. 19, 1. – Form abfuat = absit, zweifelh. bei Fronto ep. ad am. 1, 14. p. 184 N. (viell. mit Eckstein abludat zu lesen).⇒ Partic., absēns, tis, abwesend, a) v. Menschen (Ggstz. praesens, coram), α) räumlich: me absente, in meiner Abwesenheit, Cic.: te praesente absente, du magst da sein od. nicht, Ter.: absente nobis, Ter. eun. 649. – Dah. v. Verbannten, absens mecum in gratiam rediit, Cic. – v. Verstorbenen, absentes (poëtae) sunt pro praesentibus, Plaut. Cas. prol. 20; u. so Vitr. 7. pr. § 8. – u. von solchen, die, obgleich in Rom, bei öffentlichen Bewerbungen nicht als Mitbewerber erscheinen, Cic. de rep. 6, 11 (u. dazu Moser). Liv. 4, 42, 1 (u. dazu Drak.). – u. von solchen, die sich nicht vor Gericht stellen, de absente iudicare, Cic.; vgl. Halm zu Cic. Verr. 4, 40. – b) von Orten u. Dingen, entfernt, Rhodos, urbs, Hor.:————rogus, Mart.: comae, nicht wirklich vorhandene, falsche, Mart. – versus absentes dicere, auswendig hersagen, Gell. 20, 10, 4. – c) geistig nicht bei der Sache, abwesend, mente ac sensu absentissimus, Augustin. confess. 4, 4. -
6 absum
ab-sum, āfui (better than abfui), āfŭtārus (aforem, afore), v. n., in its most general signif., to be away from, be absent.I.In gen.A.Absol. without designating the distance (opp. adsum):B.num ab domo absum?
Plaut. Ep. 5, 2, 16:me absente atque insciente,
id. Trin. 1, 2, 130:domini ubi absunt,
are not at home, not present, Ter. Eun. 3, 5, 53: facile aerumnam ferre possum, si inde abest injuria, Caecil. ap. Non. 430, 18.—With reference to the distance in space or time; which is expressed either by a definite number, or, in gen., by the advs. multum, paulum (not parum, v. below) longe, etc.:II.edixit, ut ab urbe abesset milia pass. ducenta,
Cic. Sest. 12, 29:castra, quae aberant bidui,
id. Att. 5, 16:hic locus aequo fere spatio ab castris Ariovisti et Caesaris aberat,
Caes. B. G. 1, 43:haud longe abesse oportet,
he ought not to be far hence, Plaut. Am. 1, 1, 166:legiones magnum spatium aberant,
Caes. B. G. 2, 17:menses tres abest,
Ter. Heaut. 1, 1, 66:haud permultum a me aberit infortunium,
Ter. Heaut. 4, 2, 1; Cic. Fam. 2, 7.—With the simple abl. for ab:paulumque cum ejus villa abessemus,
Cic. Ac. 1, 1 Görenz; but, ab ejus villa, B. and K.; cf.:nuptā abesse tuā,
Ov. R. Am. 774.— With inter:nec longis inter se passibus absunt,
Verg. A. 11, 907.—With prope, propius, proxime, to denote a short distance:nunc nobis prope abest exitium,
is not far from, Plaut. Aul. 2, 3, 8;so with est: prope est a te Deus, tecum est,
Sen. Ep. 41:loca, quae a Brundisio propius absunt, quam tu, biduum,
Cic. Att. 8, 14:quoniam abes propius,
since you are nearer, id. ib. 1, 1:existat aliquid, quod... absit longissime a vero,
id. Ac. 2, 11, 36; so id. Deiot. 13; Caes. ap. Cic. Att. 9, 16 al.—Hence the phrase: tantum abest, ut—ut, so far from — that, etc. (Zumpt, §779), the origin of which is evident from the following examples from Cic. (the first two of which have been unjustly assailed): id tantum abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium, Off. 1, 14 (with which comp. the person. expression: equidem tantum absum ab ista sententia, ut non modo non arbitrer... sed, etc.,
id. de Or. 1, 60, 255):tantum abest ab eo, ut malum mors sit, ut verear, ne, etc.,
id. Tusc. 1, 31, 76: ego vero istos tantum abest ut ornem, ut effici non possit, quin eos oderim, so far am I from — that, id. Phil. 11, 14; sometimes etiam or quoque is added to the second clause, Lentul. ap. Cic. Fam. 12, 15, 2; Suet. Tib. 50; more rarely contra, Liv. 6, 31, 4. Sometimes the second ut is left out:tantum afuit, ut inflammares nostros animos: somnum isto loco vix tenebamus,
Cic. Brut. 80, 278; on the contrary, once in Cic. with a third ut: tantum abest ut nostra miremur, ut usque eo difficiles ac morosi simus, ut nobis non satisfaciat ipse Demosthenes, Or. 29, 104.Hence,A.To be away from any thing unpleasant, to be freed or free from:B.a multis et magnis molestiis abes,
Cic. Fam. 4, 3:a culpa,
id. Rosc. Am. 20: a reprehensione temeritatis, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23.To be removed from a thing by will, inclination, etc.; to be disinclined to (syn. abhorreo)' a consilio fugiendi, Cic. Att. 7, 24:C.ab istis studiis,
id. Planc. 25:ceteri a periculis aberant,
kept aloof from, avoided, Sall. C. 6, 3. toto aberant bello, Caes. B. G. 7, 63.To be removed from a thing in regard to condition or quality, i. e. to be different from, to differ = abhorrere abest a tua virtute et fide, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 2: istae kolakeiai non longe absunt a scelere, id. Att. 13, 30:D.haec non absunt a consuetudine somniorum,
id. Divin. 1, 21, [p. 13] 42.—Since improvement, as well as deterioration, may constitute the ground of difference, so absum may, according to its connection, designate the one or the other:nullā re longius absumus a naturā ferarum,
in nothing are we more elevated above the nature of the brute, Cic. Off. 1, 16, 50;so also the much-contested passage,
Cic. Planc. 7, 17: longissime Plancius a te afuit, i. e. valde, plurimis suffragiis, te vicit, was far from you in the number of votes, i. e. had the majority; v. Wunder ad Planc. proleg. p. 83 sq.; on the other hand, to be less, inferior: longe te a pulchris abesse sensisti, Cic. Fragm. ap. Non. 339, 23:multum ab eis aberat L. Fufius,
id. Brut. 62, 222; so Hor. A. P. 370.Not to be suitable, proper, or fit for a thing:E.quae absunt ab forensi contentione,
Cic. Or. 11, 37:ab principis personā,
Nep. Ep. 1, 2.To be wanting, = desum, Pac. ap. Cic. Fin. 5, 11, 31 (Trag. Rel. p. 122 Rib.):F.unum a praeturā tuā abest,
one thing is wanting to your praetorship, Plaut. Ep. 1, 1, 25: quaeris id quod habes;quod abest non quaeris,
Ter. Heaut. 5, 4, 16; cf. Lucr. 3, 970 and 1095.—After Cicero, constr. in this signif. with dat.:quid huic abesse poterit de maximarum rerum scientiā?
Cic. de Or. 1, 11, 48:abest enim historia litteris nostris,
history is yet wanting to our literature, id. Leg. 2, 5.—So esp. in the poets:donec virenti canities abest morosa,
Hor. C. 1, 9, 17; 3, 24, 64; Ov. M. 14, 371.—Hence the phrase non multum (neque multum), paulum, non (haud) procul, minimum, nihil abest, quin. not much, little, nothing is wanting that (Zumpt, Gr. § 540); but not parum, since parum in good classical authors does not correspond in meaning with non multum, but with non satis (v. parum):neque multum abesse ab eo, quin, etc.,
Caes. B. G. 5, 2, 2; and absol.:neque multum afuit quin,
id. B. C. 2, 35, 4:paulumque afuit quin, ib. § 2: legatos nostros haud procul afuit quin violarent,
Liv. 5, 4 fin.:minimum afuit quin periret,
was within a little of, Suet. Aug. 14:nihil afore credunt quin,
Verg. A. 8, 147 al.Abesse alicui or ab aliquo, to be wanting to any one, to be of no assistance or service to (opp. adsum):G.ut mirari Torquatus desinat, me, qui Antonio afuerim, Sullam defendere,
Cic. Sull. 5: facile etiam absentibus nobis ( without our aid) veritas se ipsa defendet, id. Ac. 2, 11, 36:longe iis fraternum nomen populi Romani afuturum,
Caes. B. G. 1, 36. So also Cic. Planc. 5, 13: et quo plus intererat, eo plus aberas a me, the more I needed your assistance, the more you neglected me, v. Wunder ad h. l.; cf. also Sall. C. 20 fin.Cicero uses abesse to designate his banishment from Rome (which he would never acknowledge as such):A.qui nullā lege abessem,
Cic. Sest. 34, 37; cf.: discessus. —Hence, absens, entis ( gen. plur. regul. absentium;absentum,
Plaut. Stich. 1, 1, 5), P. a., absent (opp. praesens).In gen.:B.vos et praesentem me curā levatis et absenti magna solatia dedistis,
Cic. Brut. 3, 11; so id. Off. 3, 33, 121; id. Verr. 2, 2, 17:quocirca (amici) et absentes adsunt et egentes abundant,
id. Lael. 7, 23:ut loquerer tecum absens, cum coram id non licet,
id. Att. 7, 15:me absente,
id. Dom. 3; id. Cael. 50:illo absente,
id. Tull. 17; id. Verr. 2, 60:absente accusatore,
id. ib. 2, 99 al.— Sup.:mente absentissimus,
Aug. Conf. 4, 4.—Of things (not thus in Cic.):Romae rus optas, absentem rusticus urbem tollis ad astra,
Hor. S. 2, 7, 28; so,Rhodus,
id. Ep. 1, 11, 21:rogus,
Mart. 9, 77, 8:venti,
Stat. Th. 5, 87:imagines rerum absentium,
Quint. 6, 2, 29:versus,
Gell. 20, 10.—In partic.1.In conversat. lang.(α).Praesens absens, in one's presence or absence:(β).postulo ut mihi tua domus te praesente absente pateat,
Ter. Eun. 5, 8, 29.—Absente nobis turbatumst, in our absence (so also:2.praesente nobis, v. praesens),
Ter. Eun. 4, 3, 7; Afran. ap. Non. 76, 19 (Com. Rel. p. 165 Rib.).—In polit. lang., not appearing in public canvassings as a competitor:3.deligere (Scipio) iterum consul absens,
Cic. Rep. 6, 11; so Liv. 4, 42, 1; 10, 22, 9.—= mortuus, deceased, Plaut. Cas. prol. 20; Vitr. 7, praef. § 8.—4.Ellipt.: absens in Lucanis, absent in Lucania, i. e. absent and in Lucania, Nep. Hann. 5, 3; so id. Att. 8, 6. -
7 ab-sum
ab-sum āfuī (not abfuī), āfutūrus (āforem, āfore), abesse, in general, to be away from, be absent: dum abs te absum, T.: qui nullā lege abessem, i. e. since my exile was unlawful: Athenis, N.: hinc abesto, stand off, Ph.: omnia quae absunt, unseen things, Cs.: Unus abest, is missing, V.: nec Teucris addita Iuno Usquam aberit, will ever cease to follow them, V.: barba dum aberat, i. e. until the beard grew, O. —With distance in space or time: ab urbe abesse milia passuum ducenta: longe: procul, S.: cuius aetas a senatoriā gradu longe abesset, was far too young for: a quibus paucorum dierum iter, Cs.: profectus mensīs tris abest, three months ago, T.: nec longis inter se passibus absunt, V.: quod abest longissime, and that is far from the truth: tantum abest ab infamiā, ut, etc.: neque longius abesse quin proximā nocte... exercitum educat, i. e. nor was the time more remote, Cs.—In the phrase: tantum abest ut... ut, so far from... that, etc.: tantum abest ut gratiam quaesisse videar, ut simultates intellegam suscepisse, I am so far from being shown to have courted popularity, that, etc.: tantum abest ab eo, ut malum mors sit, ut verear, ne, etc. — Hence, to be away from, be free from: a culpā: ab eius modi crimine.—To be removed from, be disinclined to: ab istis studiis: tantum aberat a bello, ut, etc., he was so averse to war, that, etc.: ab hoc consilio afuisse, took no part in, Cs.: ceteri a periculis aberant, avoided, S.: paulum a fugā aberant, were almost ready to flee, S.—To be removed from, be different from, differ: qui longissime a te afuit, i. e. had the largest majority: abest virtute Messallae, is far inferior to, H. — To be unsuitable, be inappropriate: scimus musicen abesse ab principis personā, N.—To be wanting: quaeris id quod habes, quod abest non quaeris, T.: nusquam abero, V.: ratus pluribus curam, omnibus afuisse fortunam, that most had been negligent, all unsuccessful, Cu.: Donec virenti canities abest Morosa, H.: curtae nescio quid semper abest rei, H.—Hence with a negative or paulum (not parum), followed by quin, not much, little, nothing is wanting that, etc.: neque multum abesse ab eo, quin, etc., Cs.: paulumque afuit quin, Cs.: legatos haud procul afuit quin violarent, they came very near, L.—Abesse alicui or ab aliquo, to be wanting to, fail, not to help: longe alcui, O.: longe iis fraternum nomen populi R. afuturum, Cs.: quo plus intererat, eo plus aberat (tua virtus) a me, i. e. the more it would have helped me, the more it failed me: iussis mora abesto, O.: nec dextrae erranti deus afuit, V.: remo ut luctamen abesset, so that the rowing was without effort, V. -
8 tanti
tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].I.Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.1.With [p. 1841] quantus:2.nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—With ut.a.Denoting result or consequence; with subj.:b.tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—Denoting comparison:3.tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—With rel. qui, etc.:4.cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:5.tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—With quam:6.maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):B.cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—Transf., so many ( = tot; mostly poet.):C.tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —Neutr. absol.1.tantum, so much, so many:b.habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:2.vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—Gen. (of price) tanti:b.tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:3.tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:b.quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;4.so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:II.danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):A.ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.So much, so greatly, to such a degree, so:B.tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:b.tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;2.whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—Particular phrases.a.Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):b.cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:tantum non statim a funere,
id. ib. 52:tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):c.tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116. -
9 tanto
tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].I.Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.1.With [p. 1841] quantus:2.nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—With ut.a.Denoting result or consequence; with subj.:b.tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—Denoting comparison:3.tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—With rel. qui, etc.:4.cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:5.tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—With quam:6.maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):B.cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—Transf., so many ( = tot; mostly poet.):C.tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —Neutr. absol.1.tantum, so much, so many:b.habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:2.vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—Gen. (of price) tanti:b.tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:3.tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:b.quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;4.so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:II.danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):A.ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.So much, so greatly, to such a degree, so:B.tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:b.tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;2.whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—Particular phrases.a.Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):b.cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:tantum non statim a funere,
id. ib. 52:tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):c.tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116. -
10 tanto opere
tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].I.Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.1.With [p. 1841] quantus:2.nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—With ut.a.Denoting result or consequence; with subj.:b.tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—Denoting comparison:3.tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—With rel. qui, etc.:4.cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:5.tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—With quam:6.maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):B.cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—Transf., so many ( = tot; mostly poet.):C.tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —Neutr. absol.1.tantum, so much, so many:b.habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:2.vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—Gen. (of price) tanti:b.tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:3.tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:b.quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;4.so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:II.danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):A.ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.So much, so greatly, to such a degree, so:B.tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:b.tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;2.whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—Particular phrases.a.Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):b.cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:tantum non statim a funere,
id. ib. 52:tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):c.tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116. -
11 tantus
tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].I.Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.1.With [p. 1841] quantus:2.nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—With ut.a.Denoting result or consequence; with subj.:b.tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—Denoting comparison:3.tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—With rel. qui, etc.:4.cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:5.tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—With quam:6.maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):B.cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—Transf., so many ( = tot; mostly poet.):C.tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —Neutr. absol.1.tantum, so much, so many:b.habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:2.vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—Gen. (of price) tanti:b.tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:3.tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:b.quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;4.so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:II.danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):A.ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.So much, so greatly, to such a degree, so:B.tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:b.tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;2.whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—Particular phrases.a.Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):b.cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:tantum non statim a funere,
id. ib. 52:tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):c.tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116. -
12 fehlen
fehlen, I) nicht treffen: non ferire. – ictus vanus intercĭdit. ictus alci deerrat (der Schuß fehlt). – telum frustra accĭdit (das Geschoß fehlt). – ohne zu s., sine frustratione. – dah. uneig., a) weit gefehlt! d. i. du irrst, keineswegs, falsus es! minime gentium!: [876] weit gefehlt, daß etc.,... vielmehr, tantum abest, ut... ut, z.B. weit gefehlt, daß er mich lieben sollte, haßt er mich vielmehr, tantum abest, ut me amet, ut me oderit. – b) fehlschlagen: ad (in) irritum cadere; ad irritum redigi. – das soll mir nicht s., non fallar. – es kann (wird) nicht f., certum est (es ist zuverlässig); certe fiet od. eveniet (es wird gewiß geschehen). – II) einen Fehler begehen: errare (irren, einen Irrtum begehen). – labi (unvorsätzlich vom Wege des Rechten abkommen, z.B. per errorem, propter imprudentiam: u. imprudentiā, imperitiā: u. consilio [absichtlich], Ggstz. casu). – peccare. peccatum admittere (nicht recht handeln; peccare auch v. Sprachfehlern). – delinquere (vom Wege des Rechten abweichen [z.B. wissentlich, scientem]; auch v. Sprachfehlern). – culpam committere, auch bl. committere (eine Schuld, etwas Strafbares begehen, z.B. gegen das Gesetz s., comm. contra legem). – culpam in se admittere (eine Schuld auf sich laden). – in etw. s., peccare in alqa re; offendere in alqa re (einen Anstoß mit etwas geben, es in etwas versehen): gegen jmd. s., peccare in alqm; offendere apud alqm. – III) von der Zahl abgehen, mangeln, a) in eng. Bed.: deesse (fehlen, von dem, was dasein sollte, vermißt werden). – abesse (abwesend-, nicht dasein, ohne gerade vermißt zu werden). – deficere (ausgehen, aufhören, nicht mehr vorhanden sein). – desiderari (ungern vermißt werden). – restare (noch im Rückstande sein). – es sehlt mir an etw., non habeo alqd. careo alqā re (ich habe es nicht); egeo alqā re (ich hätte es gern); deficit mihi alqd (es geht mir etwas aus) od. deficit me alqd (es verläßt mich etwas, geht mir ab, gebricht mir); alqd non suppetit (es ist nicht hinlänglich vorhanden, reicht nicht aus): es fehlt mir an nichts mehr, nihil ultra flagito. – es an nichts s. lassen, nihil deesse pati (nichts vermissen lassen); nihil omittere. nihil reliqui od. reliquum facere (übh. nichts unterlassen); sumptibus non parcere (keine Kosten scheuen, bei einer feierlichen Gelegenheit etc.): es an Fleiß s. lassen (in seinen Stu dien), non insistere studiis: es nicht an der Sorgfalt s. lassen, nihil de diligentia relinquere: an mir soll es nicht s., non deero (ich werde meinen Beistand nicht entziehen); in me non erit mora (ich werde keinen Verzug machen): es fehlt nicht an Leuten, die sagen etc., non desunt, qui dicant. – das sehlt noch, daß, illud deest, ut etc. od. illud restat, ut etc. – es fehlt viel, multum abest: es fehlt wenig, nicht viel, daß etc., paulum, haud mul tum, non longe abest, non pro cul abest, quin etc.; non multum abest ab eo, quin etc.: prope factum est, ut etc.: es fehlte sehr wenig daran, daß etc., propius nihil est factum, quam ut etc. – b) in weit. Bed., was fehlt dir? quid tristis es? (vom Traurigen); *quo morbo laboras? (von einem Kranken).
-
13 geschweige denn
geschweige denn od. (denn) daß, non dicam (vor einem Nomen, z.B. an huius ille legis mentionem facere ausus esset vivo Milone, non dicam consule). – nedum, auch m. folg. ut u. Konj. (vor einem Verbalsatz, z.B. satrapes numquam eius sumptus efficere queat, nedum [ut] tu possis). – multo minus (um so weniger, vor einem Nomen, z.B. nulli ami. co, multo minus alicui inimico alqd donare). – Für das deutsche »nicht... geschweige denn« kann man im Latein. auch mit Umstellung der Sätze non modo non oder (wenn beide Sätze ein gemeinschaftliches Verbum haben) auch bl. non modo (nicht nur nicht)... sed ne quidem (sondern auch nicht einmal) gebrauchen, z.B. einsolcher Mann wird etwas Unrechtes nichtzu denken, g. denn zu tun wagen (d. i. nicht nur nicht tun, sondern auch nicht einmal denken), talis vir non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit, quod non honestum sit. – od. umgekehrt nullus... non modo (s. Cic. ep. 1, 9, 21). – od. ne quidem... non modo (s. Cic. de div. 2, 113). – Endlich kann auch die Wendung mit tantum abest, ut (weit entfernt, daß) angewendet werden, und zwar so, daß entweder der mit »geschweige denn« gebildete Satz im Latein. mit tantum abest, ut vorausgeht und der Gegensatz mit einem zweiten ut (daß vielmehr) nachfolgt, z.B. selbst Demosthenes genügt mir nicht einmal, g. daß ich meine Schriften bewundern sollte, tantum abest, ut nostra miremur, ut nobis non satisfaciat Demosthenes; – oder daß der Vordersatz im Latein. als ein eigener Satz nachfolgt, z.B. kaum konntenwirden Schlaf überwinden, g. daß du uns begeistert hättest, tantum abfuit, ut inflammares nostros animos: somnum vix tenebamus. – zu geschweigen des, der, des etc., ut omittam m. Akk. – zu geschweigen, daß etc., ut taceam, quod etc.; ut nihil dicam, quod etc.; mitto, quod etc.
-
14 absum
ab-sum, āfuī (abfuī), (āfutūrūs), abesse1) не быть, не находиться (где-л.), отсутствовать (ab или ex urbe C; ab domo Pl, L; domo et foro C)poena metusque aberant O — (в золотом веке) не существовало ни наказаний, ни страха (перед ними)aliquem absentem rodere H — бранить кого-л. за глазаplurimum a. Nep — часто отлучатьсяabsit invidia verbo погов. L — не сочтите за обиду, не взыщите на слове или (никому) не в обиду будь сказано2) не участвовать, держаться в стороне, не заниматься (bello Cs; publicis consiliis L; a periculis Sl)abest luctamen remo V — грести нетрудноnon facile est a. ab injuria temporis C — нелегко уберечься от бурного воздействия непогоды3) недоставать, не хватать (hoc unum illi afuit C; abest quod avemus Lcr)a. alicui (ab aliquo) C — не помогать кому-л.longe iis fraternum nomen populi Romani afuturum (esse) Cs — (Ариовист заявил, что в таком случае) звание братьев римского народа им нисколько не поможетmultum abest Pythagorae statuam esse Ap — совсем непохоже, чтобы это была статуя Пифагора4)а) тж. перен. отстоять, быть далеко, находиться на (большом) расстоянии ( a naturā ferarum C)a. ab urbe mille passus C — находиться в тысяче шагов от городаa. a cuitu atque humanitate provinciae Cs — быть удалённым от культурной жизни и образованности (Галльской) провинцииid enimvero hinc nunc abest Ter — это дело дальнее (т. е. теперь об этом нечего и думать)a. a culpa C — не быть виновнымa. a reprehensione alicujus rei C — не заслуживать упрёка в чём-л.a. a consilio fugiendi C — быть далёким от мысли о бегствеб) безл.istos tantum abest ut ornem, ut effici non possit, quia eos oderim C — я настолько далёк от того, чтобы их восхвалять, что (напротив) не в состоянии их не ненавидетьpaulum (haud multum) afuit, quin hostes vincerentur Cs — неприятели едва не были побеждены5) не быть свойственным, не подходить, быть чуждымquod certe abest a tua virtute Brutus ap. C — что, конечно, несовместимо с твоей доблестьюnihil a me abest longius crudelitate C — нет свойства более мне чуждого, чем жестокость -
15 tantus
tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.
II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.2 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. ab- sumno. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti! Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Komparativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.
III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus, Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint. u.a. – / Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40.
-
16 tantus
tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.2 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. absum————no. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine————ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti!————Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Kompa-————rativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus,————Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint.————u.a. – ⇒ Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40. -
17 vielweniger
vielweniger, multo minus. – nedum (geschweige denn). – Auch kann man die Wendung mit non modo... sed ne... quidem (nicht nur nicht... sondern nicht einmal) od. tantum abest ut... ut (weit entfernt, daß etc.... vielmehr) anwenden, wenn man den im Deutschen mit »vielweniger« angereihten Gegensatz im Lateinischen als Vordersatz voranstellt, z.B. ein solcher Mann wird etwas Unrechtes nicht denken, v. tun, talis vir non modo facere, sed ne cogitare quidquam audebit, quod non honestum sit: selbst Demosthenes genügt mir nicht, v. bewundere ich meine Schriften, tantum abest, ut nostra miremur, ut nobis non satis faciat ipse Demosthenes.
-
18 proinde
prŏindē (prŏin) [cf. deinde, dein], adv. [st1]1 [-] par conséquent, ainsi donc (surtout pour exhorter). - [surtout suivi de subj. ou impér.]: Cic. Fam. 12, 6, 2 ; Fat. 4 ; Cat. 2, 11; Caes. BG. 7, 38, 8. - proinde hinc vos amolimini, Ter. And.: éloignez-vous donc d'ici. - proinde ad praedam, ad gloriam properate, Caes. BC. 2: allez donc vite au butin, à la gloire. - proinde omittite Sagunti atque Hiberi mentionem facere, Liv. 21: cessez donc de parler de Sagonte et de l'Ebre. [st1]2 [-] dans la même proportion [que], de même [que]. - [avec ac ou atque] Plaut. Amp. 583; Varr. L. 6, 49 ; Cic. Tusc. 5, 6 ; Caes. BC. 3, 60, 5. - philosophia tantum abest ut proinde ac est merita laudetur, Cic.: il s'en faut de beaucoup que la philosophie soit glorifiée en raison des services qu'elle a rendus. - avec subj. de la sub. cond. - proinde ac si (proinde quasi, proinde tanquam): tout comme si. - proinde ac si solus advenisset, Nep.: comme s'il était arrivé seul. - proinde ac si non idem firmissimi solerent esse amici qui constantes fuissent inimici, pervertere eam concupivit, Nep.: comme si les amis n'avaient pas l'habitude d'être les plus fermes quand ils avaient été les ennemis les plus constants, il désira détruire cette cité. - proinde quasi aequior sit ista aestimatio in tuo quam in populi Romani commodo, Cic.: comme si cette estimation était plus juste pour ton intérêt que pour celui du peuple romain. - cf. Ter. Phorm. 382; Cic. Rep. 1, 9 ; Mil. 19 ; Tusc. 1, 86. - proinde... quam... Tac. H. 1, 30: autant que. --- cf. Plaut. Truc. 324. - non proinde... quam, Tac. H. 2, 39: moins... que. --- cf. Gell. 9, 3, 5. - proinde ut: de même que, selon que. --- Plaut. Amp. 63 ; Ps. 679 ; Cic. Inv. 2, 175. - proinde ut majestas postulabat, diis inmortalibus caelum dicavit, Apul.: comme le demandait leur majesté, il assigna le ciel aux dieux immortels. - et scio istaec facta proinde ut proloquor, Plaut.: et je sais que les choses sont comme je le dis. - ut... proinde... Ter. Hec. 218 ; Lucr. 4, 648: de même que... de même...* * *prŏindē (prŏin) [cf. deinde, dein], adv. [st1]1 [-] par conséquent, ainsi donc (surtout pour exhorter). - [surtout suivi de subj. ou impér.]: Cic. Fam. 12, 6, 2 ; Fat. 4 ; Cat. 2, 11; Caes. BG. 7, 38, 8. - proinde hinc vos amolimini, Ter. And.: éloignez-vous donc d'ici. - proinde ad praedam, ad gloriam properate, Caes. BC. 2: allez donc vite au butin, à la gloire. - proinde omittite Sagunti atque Hiberi mentionem facere, Liv. 21: cessez donc de parler de Sagonte et de l'Ebre. [st1]2 [-] dans la même proportion [que], de même [que]. - [avec ac ou atque] Plaut. Amp. 583; Varr. L. 6, 49 ; Cic. Tusc. 5, 6 ; Caes. BC. 3, 60, 5. - philosophia tantum abest ut proinde ac est merita laudetur, Cic.: il s'en faut de beaucoup que la philosophie soit glorifiée en raison des services qu'elle a rendus. - avec subj. de la sub. cond. - proinde ac si (proinde quasi, proinde tanquam): tout comme si. - proinde ac si solus advenisset, Nep.: comme s'il était arrivé seul. - proinde ac si non idem firmissimi solerent esse amici qui constantes fuissent inimici, pervertere eam concupivit, Nep.: comme si les amis n'avaient pas l'habitude d'être les plus fermes quand ils avaient été les ennemis les plus constants, il désira détruire cette cité. - proinde quasi aequior sit ista aestimatio in tuo quam in populi Romani commodo, Cic.: comme si cette estimation était plus juste pour ton intérêt que pour celui du peuple romain. - cf. Ter. Phorm. 382; Cic. Rep. 1, 9 ; Mil. 19 ; Tusc. 1, 86. - proinde... quam... Tac. H. 1, 30: autant que. --- cf. Plaut. Truc. 324. - non proinde... quam, Tac. H. 2, 39: moins... que. --- cf. Gell. 9, 3, 5. - proinde ut: de même que, selon que. --- Plaut. Amp. 63 ; Ps. 679 ; Cic. Inv. 2, 175. - proinde ut majestas postulabat, diis inmortalibus caelum dicavit, Apul.: comme le demandait leur majesté, il assigna le ciel aux dieux immortels. - et scio istaec facta proinde ut proloquor, Plaut.: et je sais que les choses sont comme je le dis. - ut... proinde... Ter. Hec. 218 ; Lucr. 4, 648: de même que... de même...* * *Proinde, pro aduerbio similitudinis aliquando ponitur. Terentius, Proinde expiscare quasi non nosses. Tu t'enquiers tout ainsi que si, etc. -
19 Gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
20 gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11.
См. также в других словарях:
tant — Tant, et si fort, Eo, Vsque eo, Adeo, Vsque adeo. A tant, His dictis, His peractis, Post haec illave transacta, Tantost apres, Incontinent apres, Inde mox, Et à tant feray fin à la presente lettre, c est apres avoir tant dit ou escrit que dessus … Thresor de la langue françoyse
falloir — Falloir, Il falloit user de plus longs exemples, Decuit grandioribus exemplis vti. Il le falloit faire, Faciundum fuit. Il falloit qu il cogneust, Debuit nosse. Il falloit {{o=failloit}} que le souper fust desja cuict, Coenam iam esse coctam… … Thresor de la langue françoyse
COINQUERE — proprie dicebatur in sacris silvis, vetustô ad hanc rem verbô; quod Festus deputare, et Cato in precatione sacrificii, quod fieri solebat ad conlucandas arbores sacras, coercere. Ita autem illa habet apud Plinium, l. 17. c. ult. Si Deus, si Dea… … Hofmann J. Lexicon universale
PUERPERA — a PUERI partu dicta, olim variis obnoxia fuit ritibus. Mutini fascino insidebat foe mina, ut conciperet: Lupercis quoque sese offerebat, et ferulâ caedebatur caprinâ pelle coriôque tectâ, gestabat praeterea pyxide Lyden, immensô prolis desideriô … Hofmann J. Lexicon universale
Einmahl — Einmahl, ein Umstandswort der Zeit, welches mit dem Hauptworte Mahl und dem Worte ein zusammen gesetzet ist, und dessen verschiedene Bedeutungen von dem verschiedenen Gebrauche des letztern herrühren. I. So fern ein das Zahl und Beywort ist, hat… … Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart
Fehlen (2) — 2. Fêhlen, verb. reg. neutr. welches das Hülfswort haben erfordert, und in zwey Hauptbedeutungen üblich ist. I. Aus Mangel der Erkenntniß oder aus Übereilung nicht so handeln, wie man wollte, oder wie man sollte. 1. Das vorgesetzte Ziel aus einem … Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart
CIVITAS Nova — I. CIVITAS Nova Provinc. Roman. Neustat, urbs Germaniae, in Austria, Episcopalis sub Archiepiscopo Salisburgensi ab A. C. 1468. Sedet ad amnem Bischaw, 6. leucis a Vienna in meridiem, et 12. ab Arrabone in occasum. Vide Neostadium. II. CIVITAS… … Hofmann J. Lexicon universale
DITHYRAMBUS — Bacchi apud Graecos cognomen, quod ei datum volunt, vel quod in antro διθύρῳ seu bifori nutritus fuerit, vel quod bis natus binas fores transierit, alvum matris videlicet, et femur Iovis, ut in fabulis est; cui originationi tamen quantitas… … Hofmann J. Lexicon universale
ELEPHAS — I. ELEPHAS Scriptoribus Francicis, pro litui vel tubae specie, crebro usurpatur, Olifant. Sed et laudatur Olao Wormio l. de Cornu aureo p. 27. vetus cantilena Islandica Runica quam sic Latine vertit, Per viginti milliaria Gallica audiebatur sonus … Hofmann J. Lexicon universale
PATARORUM urbs — seu Patara nunc Patera, seu Paterea Castaldo. urbs Lyciae, Baudrando in ora maris Pamphylii, prope ostia Xanthi fluv. Patari opus. Strab. l. 14. in qua Apollo 6. hibernis mensibus oracula reddebat. Patria S. Nicolai, Myrae Episcopi. Hinc… … Hofmann J. Lexicon universale
envieux — Envieux, Inuidus, Inuidiosus, Liuidus. Je crain que ce ne soit plus le fait d un envieux, que d un ami, Vereor ne inuidi magis sit, quam amici. Tant s en faut que ses envieux puissent mesdire de luy, que, etc. Tantum abest ab obtrectatione… … Thresor de la langue françoyse
